Nhà ngôn ngữ học Nguyễn Cung Thông (01 tháng 06 năm 2006)
Vấn đề cội nguồn văn hóa Việt Nam
rất quan trọng. Nhiều vị đã mất cả đời người truy tìm, trong đó có LM
Kim Định ... Tiếc rằng văn bản lịch sử rất mơ hồ, dữ kiện khảo cổ không
có bao nhiêu... đồng thời các tài liệu Trung Hoa thì phức tạp và méo
mó... nên phải rất thận trọng khi tìm về nguồn và không để cho tình cảm
chi phối lý trí làm lệch lạc kết quả.
Hi vọng phương pháp tìm về nguồn dựa trên Ngữ Âm Học Lịch Sử (Historical Phonology) sẽ cho ta thấy nhiều kết quả chính xác hơn.
.
1. Giới thiệu tổng quát
Tìm
hiểu về gốc của tên mười hai con giáp là một cơ hội để ta tìm về cội
nguồn tiếng Việt. Tên 12 con giáp là Tý/Tử, Sửu, Dần, Mão/Mẹo,
Thìn/Thần, Tỵ, Ngọ, Mùi/Vị, Thân/Khôi, Dậu, Tuất, Hợi. Thoạt nhìn thì
thập nhị chi trên có vẻ bắt nguồn từ Trung Quốc (hay Trung Hoa, tắt là
TH) vì là những từ Hán Việt (HV).Khi phân tách các tiếng Việt, và thấy
có những khác lạ hay có một khuynh hướng tổng quát chung nào đó thì
những dạng này cần được so sánh với những từ khác với nguồn gốc không
phải là Việt, Thí dụ như trong các từ liên hệ đến xe hơi chẳng hạn, ta
thấy các dạng như pan (xe bị pan), phanh (thắng), láp, két nước (tử
két), đèn pha, máy bơm xăng, ống bơm, xăng, hòn (viên) bi, bị giơ
(lỏng), cái van, dây cáp (điện), dây xên, con vít, sạc điện …v…v...
không kể các từ đa âm khác như bugi, táp-lô, rô-đa, mỏ-lét, rờ-le,
bù-loong … So với tiếng Pháp và tiếng Anh hiện nay (không khác gì nhiều
trong vòng trăm năm nay)
Rõ
ràng là các từ trên tương ứng với tiếng Pháp rất chặc chẽ so với tiếng
Anh, hay một ngoại ngữ nào khác - người viết dùng tiếng Anh và Pháp để
so sánh vì lịch sử cận đại cho thấy nhiều liên quan giữa nước Pháp,
nước Mỹ với VN. Ngoài ra, kỹ thuật chế tạo, lắp ráp và bảo trì xe hơi
(ô tô) là từ các nước Âu Châu trên. Nếu mở rộng đề tài ra thì ta có các
tiếng Pháp khác nhập vào tiếng Việt như bót/bốt (đồn cảnh sát), ông cẩm
(commissaire), nhà ga (trạm xe lửa), lô, ký (kilogramme), xạc (sacrer,
bị mắng), cuốc (xe cuốc, course, xe đua), cúp (coupe), cà-lem, kem
(crème) ..v..v.. Phần lớn các từ mượn từ tiếng Pháp có phạm trù giới
hạn và thường là thuật ngữ. Cách viết văn (cú pháp) và thành lập chữ
của bị ảnh hưởng phần nào qua giao lưu văn hoá với Pháp : như cách dùng
bàn giấy, giết thời gian … Trong các bài sau, người viết sẽ chú trọng
đến sự so sánh các từ, các biến âm và phạm trù ngữ nghĩa của chúng.
Giao lưu văn hoá với Pháp xẩy ra chỉ gần đây (hai trăm năm trở lại và
càng ngày càng ít đi từ thời kỳ thuộc địa), thành ra các dạng biến âm
rất dễ tra ra, cũng như từ phạm trù nghĩa giới hạn của chúng.
Trở
lại với tên 12 con giáp, thời kỳ giao lưu văn hoá với TH đã xẩy ra rất
lâu (ít nhất đã hơn hai ngàn năm, so với hai trăm năm) và từng đợt chất
chồng lên nhau, thêm vào đó là các tài liệu rất mơ hồ và thường hàm ý
là tên 12 con giáp là của TH (một tiền đề không ai dám tranh cãi hay
tìm ra ngọn ngành một cách rõ ràng và khoa học). Các tài liệu lại
thường viết bằng chữ Hán, thêm và tiền đề (hầu như là một ‘công lý’
không ai chối cãi đuợc ?) về nguồn gốc TH hợp với cách viết chủ quan và
đầy tự ái dân tộc của một số tác giả TH càng làm vấn đề trở nên phức
tạp hơn nữa.
Nhìn
lại bảng so sánh một số tiếng Việt trong lãnh vực kỹ thuật (xe hơi) như
trên, dù ai có tự ái dân tộc lớn đến đâu cũng không thể chối cãi quá
trình mượn từ tiếng Pháp vào tiếng Việt, thêm vào đó là các tài liệu
sách vở trong vòng hai thế kỷ qua dễ cho chúng ta kiểm lại kết luận
này.
Thực
ra, sự vay mượn qua lại là một hiện tượng rất tự nhiên của ngôn ngữ
loài người, chính sự thuần nhất (pure) ngôn ngữ mới là hiếm có hay là
ngoại lệ ! Cũng như hiện tượng thuần chủng (pure race) vậy – cũng chính
cách nhìn hạn hẹp từ sự thuần chủng mà đã xẩy ra bao nhiêu tai hoạ như
Đức Quốc Xã với giống Aryen, chính sách White Policy hay nước Úc cho
‘người da trắng’ chẳng hạn ….– và cũng chính thái độ ù lỳ không chấp
nhận ‘mình vay của người’ mà nhiều sai lầm đã xẩy ra, ngay cả cho một
số công trình nghiên cứu trong quá khứ. Tiếng Nhật và tiếng Đại Hàn có
nhiều từ gốc Hán, tiếng Anh/Pháp cũng đầy các từ gốc La-Tinh, Hi-Lạp …
chẳng nước nào có ‘mặc cảm chữ nghĩa’ đâu ? Với các cảnh giác trên thì
ai là chủ nhân của tên 12 con giáp ?
.
2. Vài nhận xét sơ khởi về tên 12 con giáp :
2.1
Tên 12 con giáp đọc như tiếng HV, theo giọng Bắc Kinh (BK) và bằng cách
ghi theo Phiên Âm (pinyin) là zÄÂ, chÃ…Âu, yín, măo, chén, sì, wÇâ€, wèi,
shÄ“n, yÃ…Âu, xÅ«, hài hoàn toàn không liên hệ đến cách gọi (tên) 12 con
thú trong tiếng TH hiện nay – ngay cả giọng Quảng Đông (QĐ) ..v..v..
Khi phục hồi âm TH thời Thượng Cổ (Archaic Chinese) thì vẫn không tương
đồng với các cách gọi tên thú vật thời trước. Như vậy nếu có
một dân tộc nào đó dùng tên 12 con thú tương tự như tên 12 con giáp thì
dân tộc đó phải có liên hệ rất khắn khít với nguồn gốc tên 12 con giáp
này. Cũng như khi so sánh các từ về xe hơi phần trên, ta có
thể đi dến kết luận là tiếng Pháp đã cho tiếng Việt mượn trong thời kỳ
giao lưu văn hoá cận đại(1). Nhưng người viết không đi
sâu thêm nữa để tìm hiểu các danh từ tiếng Pháp trên có nguồn gốc ở
đâu. Xin nhắc lại ở đây là các bài này viết về nguồn gốc tên 12 con
giáp, còn nguồn gốc 12 con giáp ở đâu ra không nằm trong phạm vi các
phần sau.
2.2 Tại sao Trung Hoa dùng con thỏ thay cho con mèo
(biểu tượng của chi Mão/Mẹo) ? Xem cách viết chữ miêu (con mèo, giọng
BK là mÄÂo) bằng bộ trỉ hợp với miêu (mầm mống, hài thanh) so với thỏ là
chữ tượng hình – hay thố HV, giọng BK là tù viết bằng bộ nhân cho thấy
sự quan trọng của thỏ đối với văn hoá TH. Hầu như chỉ có dân Việt mới dùng mèo cho chi Mão : nguyên âm e hay iê là các dạng cổ hơn của a như kẻ/giả, vẽ/hoạ, xe/xa, khoe/khoa, hè/hạ, chè/trà, keo/giao, beo/báo….
Nhờ sự khác biệt này mà ta bắt đầu thấy mối dây liên hệ của tiếng Việt với 12 con giáp.
Mèo hiện diện trong đời sống dân Việt thường xuyên hơn. Còn chi Ngọ
liên hệ đến ngựa hầu như không cần giải thích nhiều, so với mã HV (mă
BK, giọng BK hiện nay không còn âm ng- nữa mà đã bị môi hoá thành w- và
m-). Các dạng Mão/Mẹo/mèo và Ngọ/ngựa dễ cho ta nhận ra sự liên hệ giữa
tên 12 con giáp với tiếng Việt hiện nay. Thời tiền Hán, tiếng Việt ta
không có nhiều thanh điệu (tone) như bây giờ, nên sự khác biệt về thanh
điệu không có gì lạ. Như trong khẩu ngữ ta ta có cách dùng “chờ một týâ€Â
cũng như “chờ một chútâ€Â, “đưa chút tiền†cũng như “đưa tý tiền†… vào
thời tiền Hán, các câu trên đọc như giọng Huế hay người Hòn bây giờ (ít
thanh điệu hơn so với giọng Hà Nội) thì ta thấy ngay chút hay
*chụt/chuột chính là các dạng của tý vậy. Biến âm t-ch (phụ âm đầu) của
tý/tử HV -chuột còn thấy qua các liên hệ như ty/tư HV là chủ, tỷ-chia,
tứ-cho, từ-chữ, tự-chùa, tỷ-chị, tựu-chầu (tụ lại), tốt-chết, từ-chợ,
thị-chợ, thố-chua, thù-chuốc, thục-chuộc, thúc-chú….Thành ra, ta có sơ
khởi là ba chi Mão/Mẹo, Ngọ và Tý có liên hệ với mèo, ngựa và chuột
trong tiếng Việt hiện đại. Các phần sau sẽ phân tách chi tiết hơn về sự
tương quan giữa tên các chi và các tên thú vật trong tiếng Việt.
2.3
Nếu quả thật tên 12 con giáp TH bắt nguồn từ tiếng Việt (Cổ), thì kết
quả này còn phù hợp với các kết quả trước đây như triết gia Kim Định đã
cố gắng chứng minh văn hoá TH xuất phát từ văn hoá Việt (SàiGòn vào
thập niên 1970, như cuốn “Việt Lý Tố Nguyênâ€Â), tác giả Nguyễn Hoài Nhân
(bên Pháp vào thập niên 1980, như trong các bộ “VietNam en image†ghi
nhận các bằng chứng về khảo cổ và ngôn ngữ để đi đến kết luận : người
Việt Cổ là người cho, người TH là người nhận), tác giả Lê Mạnh Thát qua
cuốn “Lịch Sử Âm Nhạc Việt Nam - từ thời Hùng Vương đến thời kỳ Lý Nam
Đế†đưa ra các dữ kiện chứng tỏ rằng Việt Ca (Lưu Hướng ghi lại trong
Thuyết Uyển) có nguồn gốc Việt Nam (VN), tác giả Nguyễn Thiếu Dũng cũng
bắt đầu đặt lại vấn đề nguồn gốc Kinh Dịch (từ tộc Việt) trong những
năm gần đây … Cho thấy chiều vay mượn là từ phương Nam vào thời thượng cổ,
chứ không phải là từ Bắc xuống Nam (cũng như các nước chung quanh) vào
các đời Hán, Đường lúc văn hoá TH cực thịnh,. Tuy nhiên không tác giả
nào đề cập đến nguồn gốc tên 12 con giáp, và rất ít dùng cấu trúc của
chữ Hán, Hán Cổ cùng các biến âm trong cách lý giải.
Để
thấy rõ hơn các liên hệ của tên thú vật và tàn tích trong tiếng Hán Cổ,
chúng ta hãy xem một số từ chỉ con vật thông thường như cóc, voi … và
cấu trúc của tiếng Hán cho thấy tàn tích của tiếng Việt mà đã từ từ mất
đi trong ngôn ngữ TH hiện nay. Hi vọng từ đó khi tập trung nhìn vào các
tương quan của tên 12 con giáp thì các liên hệ sẽ được rõ ràng hơn,
nhất là qua sự so sánh các ngôn ngữ láng giềng với tiếng TH, HV, tiếng
Việt.
2.4
Muốn tìm hiểu ngọn ngành trên phương diện so sánh các ngôn ngữ, ngày
nay ta không đến nỗi phải đi tới những nơi xa xôi (du học) nữa, nhất là
về đề tài 12 con giáp. Các tài liệu thông tin, mạng Internet, sách vở
được ấn hành nhiều hơn và cởi mở hơn. Thêm vào đó là chánh phủ địa
phương có vẻ như càng ngày càng mở mang và thành thật hơn, không độc
đoán và che dấu hay ‘bóp méo’ các dữ kiện khảo cổ, ngôn ngữ như xưa.
Cách đây hơn 50 năm, Phan Khôi - một nhà nghiên cứu văn hoá VN rất
nhiệt thành – đã phải lên tiếng “… người VN chúng ta về sau phải sang
TH ở lâu mà nghiên cứu, may ra tìm được các dấu vết tương quan của dân
tộc ta với dân tộc TH từ đời thượng cổ…†(trang 34, “Việt Ngữ nghiên
cứu†Phan Khôi, bài viết năm 1954, in lại – NXB Đà Nẵng, 1997). Đương
nhiên là các kết quả của so sánh ngôn ngữ phải phù hợp với những kết
quả từ ngành khảo cổ, lịch sử và di truyền (DNA)… để tăng mức độ chính
xác.
.
3. Tiếng Việt và tiếng Hán Cổ (hay tiếng Hán và tiếng Việt Cổ)
3.1
Cóc là loài vật vừa ở trên cạn vừa ở dưới nước (gọi là amphibian) hiện
diện trong các ngôn ngữ Đông Nam ànhư ku-óc, cóc (tiếng Mường), ka kọc
(Nùng), róc (Lào : lụt róc, kăn kắk, khăn khắk : cóc), khàng khók
(Thái), king kuok (Khme), a-rok (Chàm), kok, kokke, khog (Mundari,
Birhor, Hor…ngữ hệ Munda), cơưk (Hmong) ..v..v.. Trong vốn từ TH hiên
nay, còn một chữ rất hiếm là cúc HV viết bằng bộ trùng hợp với chữ cúc
hài thanh (HT, cúc nghĩa là nắm, túm) - giọng BK bây giờ là jú, qú. Để
chỉ con cóc, tiếng TH có các từ thiềm HV (chán, zhÄÂn BK) viết bằng bộ
trùng (cũng có nghĩa là bóng đen trên mặt trăng, tiếng ghép HV thiềm
thừ là con cóc); thừ HV (shú, chú, yú BK) viết bằng bộ trùng hợp với
chữ dư HT; ma HV (má, mò BK viết bằng bộ trùng, còn là một loại ếch);
Ba/pha/bì HV (bÃ…Â, pí BK viết bằng bộ trùng hợp với chữ bì HT - từ này
ít dùng với tần số dùng là 10 trên 365398752 cho thấy một cách phân
biệt cóc và nhái qua lớp da sần)… Trái cóc có vỏ như da cóc … Theo
người viết thì cóc(2) có thể là một từ tượng thanh
(con cóc có tiếng kêu đặc biệt ‘cọc… cọcâ€Â) với âm yết hầu k-, và do đó
một số ngôn ngữ khác không liên hệ gì đến tiếng Việt hay Nam ànhư ngôn
ngữ của Easter Island ở Nam Thái Bình Dương cũng gọi cóc là kok, tiếng
Inđônesia là kodok, katak, tiếng Kơho là kit trô …
3.2
Voi là một từ đáng chú ý : có nhiều cách viết chữ Nôm, như bộ khuyển
hợp với chữ vi HV (hài thanh, Đại Nam Quốc Âm Tự Vị/ĐNQATV), bộ khuyển
hợp với chữ bôi (cái chén, HT cho thấy liên hệ b-v), bộ khuyển hợp vớI
chữ bút … Các chữ voi này rất xa lạ với người TH, . Tiếng TH hiện nay
có tượng HV, giọng BK bây giờ là xiàng, giọng QĐ jeung(6)
liên hệ đến giống tiếng Việt, viết bằng bộ nhân hợp với chữ tượng HT.
Chữ tượng có cách viết cổ giống như hình con voi nhưng lại dựng đứng
lên để theo chiều từ trên xuống dưới và để tiết kiệm diện tích viết
chữ. Tượng còn dùng để chỉ bức tượng trong tiếng Việt so với tiếng TH
bây giờ phải dùng các từ ghép như diÄÂoxiàng BK (điêu tượng, tượng được
khắc), sùxiàng (tố tượng, tượng được nặn hay đắp thành). Ông hay bà
quản tượng là người coi (kiểm soát) voi hay là mahout, là tiếng Ấn
Độ/Hindi mahaut gốc tiếng Phạn là mahamatrah. Con tượng còn là con voi
trong bàn cờ tướng. Một điểm đáng chú ý là chỉ có voi là loài vật khác
trong các loại lợn được viết bằng bộ thỉ (con lợn) thứ 152. Dự là từ HV
đã từng có nghĩa là con voi - chữ này viết bằng bộ thỉ, thật ra là chữ
dư hợp với chữ tượng - hiện thời có các nghĩa như vui vẻ (nghĩa bây giờ
hơi khác hơn và thiên về an nhàn), thoải mái, du ngoạn (hàm ý vui vẻ),
do dự, dự bị, một trong chín châu (Cửu Châu) của TH thời xưa (bao gồm
tỉnh Hà nam, do đó Dự cũng là tên cổ của Hà Nam(3)), gạt gẫm … và rất ít tự điển ghi nhận nghĩa cổ của dự là voi(4).
Theo người viết, vui là âm cổ cũng như một dạng khác là voi. Liên hệ
u-o (vui-voi) còn thấy trong các cách dùng tương đương như tùng-tòng
(thông), chùm-chòm, vũ-võ, trụi-trọi, dung-dong, phù-phò, hụi-hội,
tui-tôi, thúi-thối … do đó ta có cơ sở giải thích liên hệ dự-vui-voi.
Voi từ chữ dự (có chữ tượng) hợp lý hơn là từ chữ vi (bộ trảo) theo
Vương Lực (xem phụ chú 4). Các dữ kiện hỗ trợ cho
liên hệ dự-vui còn thấy qua các chữ HV như du (yú BK, viết bằng bộ
sước) có nghĩa là đi chơi, vui vẻ; du HV (yú BK viết bằng bộ tâm) có
nghĩa là yên vui … Các cách viết khác nhau để ghi lại âm ‘vui’ cho thấy
lý luận dự-vui thêm phần chính xác (nhớ rằng chữ viết có sau tiếng nói).
3.3
Vụ HV viết bằng bộ điểu, giọng BK bây giờ là wù, mù, giọng QĐ mou(6),
muk(6), Hẹ mu(6), vu(6) … nghĩa là một loài vịt. Chữ này không thông
dụng trong vốn từ TH hiện đại với tần số dùng là 105 trên 368707021 so
với các chữ khác như áp HV (yÄ BK), nga HV (é BK, ngo(4) QĐ Ã¢â‚¬â€œ ngan, ngỗng là các dạng cổ), nhạn HV (yàn BK, ngaan(6)
QĐ) … Theo Thuyết Văn (TV), chữ ngan đồng nghĩa với nhạn. Biến âm u-i
của vụ-vịt không thường gặp nhưng còn tàn tích trong các cách dùng
bút-viết, thụ-chịu, nhu-diệu, đinh-chuồn … Để ý phụ âm tắt –t ở sau
nguyên âm thường mất đi trong giọng BK (phương Bắc) nhưng vẫn còn duy
trì trong tiếng Việt, giọng QĐ, Hẹ …
3.4 Đinh
viết bằng bộ trùng với chữ đinh HT, giọng BK bây giờ là dÄ«ng, chÄ“ng,
chéng, ding(1), cing(1) QĐ, Hẹ den(1) …có nghĩa là con chuồn chuồn. Chữ
này rất ít dùng với tần số dùng là 14 trên 430747376. So với các chữ
khác thường gặp trong vốn từ TH hiện nay như tinh HV (dÄ«ng, tÄ«ng BK),
đình HV hay tinh đình, linh HV (líng BK viết bằng bộ trùng hợp với chữ
linh/lệnh HT, để ý linh HV viết bằng bộ kim hợp với chữ linh/lệnh là
chuông)… Nếu ta để ý biến âm đ-tl/tr-ch (xem bài viết riêng về biến âm
này cùng tác giả) như độn-trốn-chuồn, đồn/đốn-truân-chiên, đồn-trôn,
điền-trần, đục-trọc, đoàn-tròn, động-trọng-chuộng, đồng-tròng (con
ngươi), đản-trần …v..v.. thì có thể giải thích được liên hệ đinh-*chuôn
(biến âm i-u nói ở phần 3.3), hay dạng chuồn (thanh
huyền có thể do ảnh hưởng của phụ âm mũi –n). Tiếng Mường cũng có dạng
chuồn chuồn, tiếng Zhuang là chi-chuồn.
Như
vậy thì tiếng Việt vẫn còn tàn tích trong tiếng TH, tuy nhiên các cách
dùng từ ‘phương Nam’ từ từ mất dần đi(5), có thể là do các tiếng phương
Bắc thay vào (giai cấp thống trị), hoặc không hợp với hệ thống âm điệu
của Hán tộc hay sự cố tình bôi xoá ?
Tóm tắt bài này là trong tiếng Trung Hoa có những từ Việt (Cổ) nhưng rất ít dùng,
tuy nhiên trường hợp của tên 12 con giáp rất đặc biệt : được dùng trong
việc ghi lại thời gian, không gian, bói toán, cúng kiến … rất phổ thông
trong văn hoá và tín ngưỡng dân gian, chúng gắn liền với lịch sử tư
tưởng của TH và VN, đóng một vai trò quan trọng trong văn hoá dân tộc.
Do đó, chúng là những từ hoá thạch (fossilised) gắn bó với câu ca dao
‘Trăm năm bia đá thì mòn
Ngàn năm bia miệng vẫn còn trơ trơ’
.
4. Phụ chú
(1)
Bảng so sánh trên cho thấy liên hệ giữa tiếng Pháp và Anh như sạc tiếng
Pháp và tiếng Anh giống y như nhau, gốc tiếng Pháp Cổ (Old French) là
chargier (chất đồ lên, tải), liên hệ đến tiếng La Tinh carrus (chiếc
xe) do đó ta có các dạng tiếng Anh như car/xe, carry/chở, chariot/xe …
và nếu truy tầm thêm nguồn gốc các chữ trên thì sẽ thấy nhiều tương
quan của nhóm (dòng, ngữ hệ) La Mã, họ Ấn Âu (Indo-European) phản ánh
qua lịch sử và quá trình phát triển văn hoá của Hi Lạp, ÃÂ, Pháp v..v..
Điều này ra ngoài mục đích của bảng so sánh cốt là cho thấy các tiếng
mượn từ tiếng Pháp mà thôi.
(2)
Tác giả Lê Gia trong “Tiếng Nói Nôm Na†(NXB Văn Nghệ Thành Phố HCM,
1999) thì giải thích cóc là từ hốc, cốc mà ra “loài vật dơ dáy, bẩn
thỉu, tối ngày ngồi trong hang trong hốc†(trang 1451).
(3) Tỉnh Hà Nam vẫn còn một số hoạt động như cỡi voi cho du khách.
(4)
Theo tác giả Nguyễn Văn Tu trong “Từ và vốn từ - tiếng Việt hiện đạiâ€Â
(NXB Đại Học và Trung Học Chuyên Nghiệp, Hà Nội 1976) thì voi có nguồn
gốc là chữ vi “…theo sự nghiên cứu của ngành Cổ Văn Tự, vi là chữ
tượng. Theo tiếng Việt thiên đọc là vi còn tượng đọc là voi…†(trang
266) - trích dẫn từ kết luận của nhà ngữ học TH Vương Lực trong các
cuốn “Hán Việt Ngữ nghiên cứu†và “Hán ngữ sử luận văn tập†(khoảng
1958). Sau gần 3 thập niên, tác giả Lê Đình Khẩn cũng lặp lại điều này
trong cuốn “Từ vựng gốc Hán trong tiếng Việt†(NXB Đại Học Quốc Gia
Thành Phố HCM, 2002), tuy nhiên tác giả có bàn thêm là thời thượng cổ
“…không chắc là âm đọc theo chữ nào trong hai chữ đồng nghĩa ấy …â€Â
(trang 59). Khi tra cách viết và khắc của chữ vi (Cổ Văn) ta thấy hình
hai con khỉ trên hình con voi tuy hình vẽ không rõ ràng lắm, theo ‘Tại
Tuyến Hán Điển’ trên mạng Internet, và ‘Chinese Characters’ của L.
Wieger - cả hai tài liệu này đều ghi vi là ‘khỉ cái’. Để ý cách đọc vi
HV là wèi BK, Hẹ wui(3), wuị, wi(3), wi(5) … Còn theo Từ Nguyên thì
nghĩa cổ nhất của dự là “tượng chi đại giả - kiến Thuyết Văn†. Voi giữ một địa vị đặc biệt trong lịch sử VN :
nào là chuyện bà Triệu cỡi voi chống ngoại xâm, nào là những khi được
triều cống cho TH, nào là các hình phạt cho voi xé xác, voi giày … và
hiện diện trong ca dao thành ngữ như “khoẻ như voiâ€Â, “muỗi đốt chân
voiâ€Â, “chỉ buộc chân voiâ€Â, “được voi đòi tiênâ€Â, “trăm voi không được
bát nước xáoâ€Â, â€Âcó con gái lớn trong nhà như cỡi đầu voi dữâ€Â, “trời
sinh voi trời sinh cỏâ€Â…v…v.. Hiếm lắm ta mới thấy vài thành ngữ có voi trong văn hoá TH
như “tượng trợ ngọc bôi†(đũa bằng ngà voi và chén bằng ngọc, chỉ cuộc
sống giàu sang) hay “tượng xỉ phần thân†(voi chết chỉ vì muốn lấy ngà,
của cải đem đến nguy hiểm).
(5)
Khuynh hướng mất dần các vết tích của ngôn ngữ phương Nam (thời Bách
Việt về sau) đồng thời với khuynh hướng bành trướng của lãnh thổ TH và
các đợt di dân cùng pha trộn với dân bản địa trên lưu vực sông Hồng.
Các vết tích của tiếng Việt như voi, vịt, cóc, chuồn chuồn …trong tiếng
TH chứng tỏ phần nào nhận định tổng quát này.
(Xem tiếp phần 2)