Tác giả “Núi Đôi” tâm sự với bạn trẻ về nghề ông viết rằng, với văn chương, sự giản dị và trong sáng là cái cần nhất. Ông không chỉ trong sáng trong văn chương mà trong cuộc sống thường nhật ông cũng hết sức bình dị, bình dị đến xuề xòa… Ông đã đi xa, xa mãi nhưng còn mãi kia sừng sững một Núi Đôi, một Đèo trúc, một đoạn thơ Sông Đà và một tên tuổi, một nhân cách.

Vũ Cao (tên khai sinh là Vũ Hữu Chỉnh) sinh năm 1922, năm nay ông đã ở tuổi 86, đứng hàng đại lão của Hội Nhà văn Việt Nam, vậy mà khi hay tin ông mất, văn giới và bạn đọc cả nước vẫn không khỏi bàng hoàng. Tên tuổi ông đi liền với bài thơ Núi Đôi, nhưng văn nghiệp Vũ Cao, cuộc đời Vũ Cao không chỉ có Núi Đôi.

Tôi thuộc bài thơ Núi Đôi của Vũ Cao từ năm mười bảy tuổi, năm hai mươi bảy tuổi được quân đội điều động từ một đơn vị đang đóng quân ở vùng Núi Đôi về Tạp chí Văn nghệ Quân đội, nơi tác giả bài thơ đang làm thủ trưởng.

Là thủ trưởng cơ quan nhưng ông thật giản dị, giản dị đến xuề xòa và rất dễ gần. Cao lớn, tóc tứ thời cắt cua và đã cười thì cười hết cỡ. Ông có mặt ở Tạp chí Văn nghệ Quân đội từ ngày đầu thành lập.

Bạn đọc có lòng yêu tờ tạp chí này thường bảo: “Thời kỳ hoàng kim của Văn nghệ Quân đội là thời Phác - Tịnh - Cao (thời kỳ Văn Phác, Thanh Tịnh, Vũ Cao làm Tổng Biên tập)”.

Về sau có người hỏi ông về cái bí quyết lãnh đạo cánh văn nghệ, ông nói đùa “là không lãnh đạo gì cả!'’.

Và có lần nhà văn Nguyễn Minh Châu cũng bảo: “Các cụ nhà ta nói cờ đến tay ai người ấy phất, cờ đến tay ông Vũ Cao, ông ấy không phất mà cũng chẳng trao cho ai”.

Là nói đùa cả thôi, nhưng đều muốn diễn đạt cái phức tạp của công tác văn nghệ. Không lãnh đạo, không phất cờ thì làm sao có thể phụ trách một đơn vị có nhiều tài năng và cũng rất nhiều cá tính như Văn nghệ Quân đội - những Nguyễn Thi, Nguyễn Khải, Nguyên Ngọc, Hồ Phương, Nguyễn Minh Châu, Xuân Thiều, Hữu Mai, Thu Bồn, Xuân Sách, Như Trang, Nam Hà, Phùng Quán, Vũ Sắc, Mai Ngữ, Hải Hồ… ròng rã cả mấy chục năm trời?

Ấy là nói về một Vũ Cao Tổng Biên tập, một Vũ Cao làm công tác quản lý văn nghệ. Chuyện này ít người biết. Người ta biết nhiều một Vũ Cao là nhà thơ hơn. Thơ ông ít ỏi, vẻn vẹn có dăm ba tập mỏng nhưng trong đó có Đèo trúc, Núi Đôi… những bài thơ vượt được thời gian, đi được cùng năm tháng.

Nói đến Vũ Cao, không thể không nói tới bài thơ Núi Đôi. Bài thơ là một câu chuyện tình bi tráng và đẹp đẽ thời đất nước còn tao loạn, chiến tranh, được in đi in lại cả ngàn lần, được chép trong sổ tay, được ngâm trên sóng phát thanh, được đem ra giảng dạy và bình luận cả mấy chục năm qua.

Hơn thế, bài thơ còn đi vào đời sống bằng cả những giai thoại, những nghi vấn văn chương rất đẹp. Và cũng nhờ có Núi Đôi thơ mà Núi Đôi núi trở nên nổi tiếng khắp ba miền đất nước.

Trước khi tác giả Núi Đôi về với cõi vĩnh hằng, thành phố Hà Nội đã kịp đặt tên cho một con đường rất đẹp từ thị trấn Đa Phúc (Sóc Sơn - Hà Nội) tới Núi Đôi (núi) là đường Núi Đôi.

Với Đèo trúc, Sớm nay, Núi Đôi (những tập thơ), Từ một trận địa (tập truyện ngắn), Những người cùng làng (tiểu thuyết)… nhà thơ Vũ Cao đã được Nhà nước trao tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật ngay từ đợt đầu tiên (2001).

Tâm sự với bạn trẻ về nghề ông viết rằng, với văn chương, sự giản dị và trong sáng là cái cần nhất. Ông không chỉ trong sáng trong văn chương mà trong cuộc sống thường nhật ông cũng hết sức bình dị, bình dị đến xuề xòa.

Là một nhà thơ lão thành, một Đại tá, một Tổng Biên tập nhưng ông thật dễ gần. Một sĩ quan cấp thấp như tôi, một biên tập viên tập sự như tôi cũng có thể gặp, có thể đàm đạo thơ ca với ông. Ông tín nhiệm giao tôi làm Tuyển tập Vũ Cao và bảo làm thế nào tuỳ cậu!

Nhà thơ Xuân Quỳnh có lần tỏ ý muốn về đầu quân cho Văn nghệ Quân đội, ông bảo về thì làm gì ở đó? Nhà thơ nữ nói đùa, về làm Tổng Biên tập. Ông cười rất lớn: “Tưởng làm gì chứ làm Tổng Biên tập thì dễ quá!”.

Quanh ông, cũng như quanh bài thơ Núi Đôi có rất nhiều câu chuyện đẹp.

Vũ Cao đến đâu là ở đó vang lên tiếng cười. Ông sống giản dị, giản dị đến tuềnh toàng. Xung quanh cái bút danh Vũ Cao, xung quanh tiếng cười lớn, mái tóc bốn mùa húi cua trắng tựa hoa lau, quanh cả bàn chân quá khổ với đôi giày nhà binh ngoại cỡ… cùng một thời trai trẻ thi cử, làm thơ, yêu đương có biết bao nhiêu là giai thoại.

Những câu chuyện đẹp ấy nếu được ghi lại ta có thể hình dung về tác giả Núi Đôi sinh động hơn, đời thường hơn.

Bây giờ thì ông đã đi xa, về với Núi Đôi hay về với quê hương ông (Liên Minh, Vụ Bản, Hà Nam) nơi có núi Hổ, chợ Hầu, có mây sông Vị, có cầu Trình Xuyên..

Và không hiểu vì sao khi ngồi viết những dòng tưởng nhớ ông, trong tôi, quanh tôi lại cứ vang lên những tiếng còi tàu, rồi cả những cánh chim sẻ, chim ri bay xuống, bay lên như câu thơ những năm nào ông đã viết:

Mấy đàn chim sẻ chim ri tiễn chân tôi đã bay về lại lên…

Ông đã đi xa, xa mãi nhưng còn mãi kia sừng sững một Núi Đôi, một Đèo trúc, Một đoạn thơ Sông Đà và một tên tuổi, một nhân cách.