Cách đây 5-6 ngày, tôi đang ăn cơm thì anh Cù Huy Hà Vũ gọi điện báo tin anh Duật đã mất. Tôi đặt bát cơm xuống, hai hàng nước mắt rơi ra, không ăn uống gì được nữa", bà Lê Thị Nhị - nguyên mẫu bài thơ "Gửi em cô thanh niên xung phong" - nghẹn ngào khi nói về sự ra đi của nhà thơ.

Nhà thơ Phạm Tiến Duật thời trẻ. Ảnh tư liệu.

- Bà gặp gỡ nhà thơ Phạm Tiến Duật - tác giả bài thơ "Gửi em cô thanh niên xung phong" - lần đầu tiên trong hoàn cảnh nào?

- Tôi đi thanh niên xung phong năm 1966, làm ở ngầm Bạng trong khoảng 2 năm. Năm 1968, Mỹ đánh phá ác liệt ở ngã ba Đồng Lộc. Đồng Lộc lúc đó là một túi bom của Mỹ. Đơn vị tôi cử một tiểu đội công binh đi phá bom. Tuy là con gái nhưng tôi vẫn xung phong vào đội cảm tử này. Hằng ngày chúng tôi lên đài quan sát để xem quả bom nào đã nổ, quả nào chưa để tối đến còn cắm tiêu phá bom.

Một hôm, chúng tôi đang làm đường thì thấy có một đoàn xe vận tải từ trong ra. Một chiếc xe dừng lại và các anh lái xe xuống hỏi han chúng tôi. Một anh, sau khi hỏi hết từng người đã đến gần tôi: "Cô này quê ở đâu?". Tôi buột miệng trả lời: "Tôi ở Thạch Nhọn". Thế là các bạn tôi cười ồ lên: "Không phải eng ơi, cô nớ là ở Thạch Kim".

Hôm đó, do đơn vị chưa kịp phát quân trang nên tôi mặc chiếc áo phin trắng mang từ nhà đi. Nhờ chi tiết này mà về sau, khi nghe bài thơ, tôi mới nhớ lại chuyện gặp gỡ với người lính năm xưa.

Lễ viếng nhà thơ Phạm Tiến Duật bắt đầu từ 7h30 ngày 11/12 tại Nhà tang lễ Bộ Quốc Phòng, số 5 Lê Thánh Tông, Hà Nội. Tại TP HCM, lễ tưởng niệm nhà thơ Phạm Tiến Duật diễn ra vào 8h30 cùng ngày tại Tuần báo Văn Nghệ, 43 Đồng Khởi, với sự tham gia của các văn nghệ sĩ phía Nam.

- Bà biết chuyện mình trở thành nguyên mẫu cho bài thơ "Gửi em cô thanh niên xung phong" từ bao giờ?

- Sau đó vài năm, một lần, tôi bị Ban chỉ huy đơn vị gọi lên. Ông Đào Vũ Minh, lúc đó là C trưởng hỏi: "Trong tiểu đội, có ai lừa bộ đội chuyện Thạch Kim, Thạch Nhọn không?". Nghe thế tôi sợ lắm, không thú nhận thì không được, nhưng nói ra thì tôi lo bị kỷ luật. Cuối cùng, tôi vẫn trình bày lại mọi chuyện và xin Ban chỉ huy kỷ luật chứ đừng đuổi tôi về quê. Ông Minh có bảo: "Từ ni về sau, ai hỏi chi phải nói thật". Từ đó, tôi biết bài thơ Gửi em cô thanh niên xung phong và thỉnh thoảng có nghe người ta ngâm bài này trên đài.

- Bà có ấn tượng như thế nào về nhà thơ trong lần gặp gỡ ngắn ngủi đó?

- Hôm đó, tôi chỉ nhìn lướt qua mặt anh ấy. Anh ấy rất trẻ, sống mũi dài, như mũi Tây. Chắc vì người Bắc nên anh có giọng nói rất dịu dàng. Một cô trong tiểu đội tôi có vẻ quyến luyến anh ấy, cứ nhìn anh mãi. Thấy thế, một cô khác trêu: "Dại gì mà lấy lái xe/ Đi 5 cây số vẫn nghe mùi dầu". Cô ấy liền đáp lại: "Mùi dầu thì mặc mùi dầu/ Chúng tao yêu nhau thì cũng được chứ sao".

Từ đó, tôi cũng không nhận được tin tức gì của nhà thơ. Năm 2000, anh Duật có gọi điện hỏi thăm tôi. Nhưng có lẽ vì nhà thơ quá bận bịu và vì hoàn cảnh xa cách quá nên chúng tôi không có điều kiện gặp gỡ nhau. Hồi anh Duật dẫn chương trình "Vui khỏe có ích", tôi có xem thường xuyên và giới thiệu kỷ niệm về bài thơ cho người trong làng.

Bà Lê Thị Nhị ra Hà Nội tiễn đưa nhà thơ về nơi an nghỉ cuối cùng. Ảnh: T.H.

- Vậy cuộc gặp giữa bà và nhà thơ khi ông nằm trên giường bệnh diễn ra như thế nào?

- Anh Cù Huy Hà Vũ gọi điện, báo là nhà thơ Phạm Tiến Duật đau nặng. Anh mời tôi ra Hà Nội gặp nhà thơ lần cuối. Tôi cùng người cháu tất tả bắt xe ra thẳng bệnh viện 108. Lúc vào giường bệnh nhà thơ, tôi không cầm được nước mắt. Mới đó mà trông ông tiều tụy, còm cõi. Tôi cúi xuống sát ông gọi: "Anh Duật ơi, em đây này, em là cô thanh niên xung phong ra thăm anh đây này. Anh mở mắt ra nhìn em một tý". Tôi gọi nhiều lần như thế, ông mở mắt ra và rơi nước mắt. Sau đó, ông nhắm mắt lại và rồi nắm tay tôi. Tội lắm, anh em ngày xưa chuyện trò tếu táo với nhau mà bây giờ anh chỉ còn là cái xác không hồn.

- Cuộc sống hiện tại của bà như thế nào?

- Hồi đang ở tiểu đội thanh niên xung phong, cũng có vài ba người để ý đến tôi. Nhưng gia đình tôi quá neo người. Nhà có 5 chị em, chị gái tôi đã lấy chồng. Ba anh chị trên tôi mất sớm vì nạn đói. Tôi là con út nên phải chăm sóc mẹ già. Rồi thời gian qua đi, bây giờ tôi chấp nhận cảnh sống một mình. Khi mẹ tôi mất, bà cụ trăn trở: "Mẹ còn có con chăm sóc, mẹ chết đi rồi, con biết nương tựa vào ai". Lúc đó, tôi đành phải nói: "Mẹ cứ yên tâm trở về với tổ tiên, phận con nó thế, nhưng rồi con sẽ được xã hội, đoàn thể chăm sóc".

Hà Linh thực hiện