Nhà Tây - nét quyến rũ của Hà Nội | ||
(VietNamNet) - "Hãy làm cho tôi một ngôi nhà kiểu Pháp" - Kiến trúc sư Hồ Thiệu Trị, người trở về từ Pháp và nổi tiếng với nhiều công trình lớn ở Việt Nam, đặc biệt là công trình tôn tạo Nhà Hát lớn Hà Nội thường xuyên nhận được những "đơn đặt hàng" như vậy. Xem ra nhu cầu "ở nhà Tây..." vẫn không hề cũ. Những con đường biệt thự Đi trên phố phường HN, đang ngộp thở trong mùi khói ô tô, xe máy, đang cần mẫn nhích từng bước để thoát khỏi đám đông tắc đường ngồn ngộn người, thì đôi lúc, người ta bỗng như lạc vào một không gian tĩnh lặng. Đó là khi, những tán cổ thụ đều tăm tắp đứng nghiêm cẩn rủ bóng xuống cánh cổng sắt im lìm, cũ kỹ. Là khi bóng nắng phơ phất lọt qua vòm lá đan kín nhảy múa trên những vỉa hè đang nằm yên ngủ. Phố xá sầm uất như biến mất sau những bức tường vàng nhàn nhạt. Âm thanh phố phường hỗn tạp đột ngột như rơi xuống sâu thẳm rồi vẳng lên dưới vòm lá. Tay điều khiển xe máy vô thức mà chầm chậm lại để có thể hít vội hít vàng chút không khí man mát đượm mùi hương sấu, hương dâu da dịu nhẹ. Phải hít hà thật nhanh, bởi thoáng chốc, lại là người và xe cuồn cuộn phía trước... Ta đang đi qua một trong những con phố hiếm hoi thường gọi là "phố biệt thự" hay "phố Tây" ngày trước. Hơn trăm năm đã trôi qua, kể từ khi quanh Hồ Gươm mọc lên những ngôi nhà có ống khói lò sưởi duyên dáng và những ô cửa sổ cuốn vòm kiều diễm thì Hà Nội vẫn gần như còn giữ được nguyên vẹn một phần quần thể kiến trúc Châu Âu đặc biệt này. Quen thuộc nhất là cụm Ba Đình với các tuyến phố mà chỉ nhắc đến tên thôi đã tĩnh lặng và yên ả: Phan Đình Phùng, Nguyễn Cảnh Chân, Trần Phú, Lê Hồng Phong, Hoàng Diệu, Điện Biên Phủ... Xuôi xuống phía Nam hồ Hoàn Kiếm là các biệt thự nằm rải rác dọc Hai Bà Trưng, Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo, Nguyễn Du... Hai quần thể kiến trúc hiếm hoi được nối với nhau bởi "xương sống" Tràng Thi, Hàng Khay, Tràng Tiền - khu thương mại sang trọng bậc nhất Hà thành. Đi thẳng xuống phía Đông hồ Hoàn Kiếm là các công trình công cộng như Bưu điện Bờ Hồ, Nhà hát Lớn, Ngân hàng Đông Dương, Bảo tàng Lịch sử, Viện Pasteur, khách sạn Metropole, là phố Lý Thái Tổ, Ngô Quyền, Phan Chu Trinh... Cuối thế kỷ thứ 19, ngay từ khi đặt chân đến Việt Nam người Pháp đã cho xây dựng và phát triển Hà Nội với tham vọng dựng "một Pari thu nhỏ trong lòng Đông Dương" để thỏa nỗi nhớ của người xa xứ. Theo Kiến trúc sư Hồ Thiệu Trị, người từng sống nhiều năm bên Pháp, thì đó là "một quần thể chi tiết và hệ thống, phân khu rất rõ ràng, khoa học". Công cuộc xây dựng đã kéo dài cho tới đầu những năm 40 của thế kỷ 20. Đầu não hành chính là khu Ba Đình (phía Nam Hồ Tây), lui xuống phía dưới là nơi tọa lạc những biệt thự của quan chức cấp cao. Nơi hiện giờ là phủ Chủ tịch và trụ sở của Bộ Ngoại giao, xưa vốn là Phủ toàn quyền Pháp. Xuôi về Hồ Gươm, phía Bắc là 36 phố phường, trung tâm buôn bán sầm uất nhất của người Việt. Phía Đông là ngân hàng, bưu điện, phía Nam là khu biệt thự của công chức Pháp. "Một nửa của Hà Nội"
"Dù ở Châu Phi, ở các nước Đông Dương khác hay bất kỳ một quốc gia thuộc địa nào của Pháp cũng không thể có được cụm kiến trúc đặc sắc này giống như ở Hà Nội", KTS Hồ Thiệu Trị so sánh. Ông Phạm Hoàng Hải - chuyên gia văn hoá, du lịch - giải thích: "Vì dự định sẽ sống vĩnh viễn tại VN cho nên người Pháp mới dồn tâm huyết xây nên các công trình tuyệt tác. Và cũng trong cái tâm lý ấy mà nhà nước bảo hộ cùng với các công chức cấp cao, các nhà thương gia đã đua nhau xây nên các khu biệt thự với lối kiến trúc hệt như ở quê hương họ". Vết tích biệt thự cổ kiến trúc Pháp còn rải rác đâu đó ở Sài Gòn, Huế, Hải Phòng và những địa danh nghỉ dưỡng Đà Lạt, Sa Pa, Tam Đảo... Nhưng không đâu lại có quần thể biệt thự kết hợp khu phố cổ, bổ sung nét đẹp lẫn nhau giống như ở Hà Nội. KTS Hoàng Đạo Kính đã gọi những ngôi biệt thự ấy chính là một nửa của Hà Nội ngàn năm. Theo thống kê của Sở Địa chính - Nhà đất HN tiến hành vào đầu những năm 1990, Hà Nội có khoảng hơn 2.000 biệt thự mang phong cách kiến trúc châu Âu cổ điển thông qua kiến trúc Pháp, trong đó có một ngàn có giá trị về mặt kiến trúc. Số phận của các biệt thự này có thể chia làm 3 loại: một là được sử dụng làm các cơ quan công quyền đầu não (khu Ba Đình, đường Phan Đình Phùng, Nguyễn Cảnh Chân, ...). Hai là làm tư gia cho các vị lãnh đạo cao cấp. Còn lại, chủ yếu là các biệt thự ở phía Nam Hồ Gươm, thường rơi vào tay nhân dân. Giấc mơ biệt thự "Làm kiến trúc hiện đại ở HN bây giờ rất khó so với áp dụng trong thành phố HCM. Bởi, dấu ấn kiến trúc Pháp tại SG ít hơn và không sâu đậm như ở HN", KTS Hồ Thiệu Trị kể lại kinh nghiệm thực tế. Không ít lần văn phòng kiến trúc của ông cũng như một số KTS khác đã nhận được những đơn đặt hàng xây biệt thự "mô phỏng kiến trúc khu biệt thự Ba Đình" mặc dù chủ nhân của đơn đặt hàng chưa có đủ diện tích quy mô để có thể xây được cả hoa viên. "Thuyết phục họ đi theo một lối kiến trúc hiện đại khác rất khó, bởi trong ý niệm của nhiều người, biệt thự kiến trúc Pháp là mẫu mực, là giấc mơ", ông giải thích. Ấn tượng khu biệt thự Pháp mạnh mẽ đến nỗi, dù chen lấn giữa những ngôi biệt thự ấy là bóng dáng những biệt thự của người Hoa, hay biệt thự do KTS người Việt thiết kế nhưng chỉ ai tinh ý mới nhận ra. "Nhiều khi các biệt thự của người Việt lại được thiết kế kỹ lưỡng cầu kỳ, nằm trong các khuôn viên rộng lớn hơn cả nhà quan Tây", ông Phạm Hoàng Hải cho biết. Theo ông, các kiến trúc sư đầu tiên của Việt Nam khi thiết kế biệt thự cho những công chức cao cấp hay thương gia người Việt đã lấy cảm hứng từ đường nét những ngôi chùa cổ và tạo hẳn một trường phái "kiến trúc Đông Dương". Bây giờ, đi qua các phố Nguyễn Du, Phan Đình Phùng, vẫn thấp thoáng bóng dáng những ngôi biệt thự như thế. Mà, điểm khác biệt là góc mái hơi cong lên, diềm mái hoặc ô cửa đắp hình chữ vạn, cổng lợp ngói tám mái, nóc tường có các lớp con sơn đua ra như bên dưới các mái chùa. Trên đường Hoàng Diệu giờ vẫn còn biệt thự của nhà tư sản yêu nước Trịnh Văn Bô rộng đến mấy ngàn mét vuông, có sân vườn rộng và đẹp như một vườn thượng uyển mà từ đường nhìn vào chỉ thấy cây xanh tràn ngập như rừng. Với các "chú khách" Tàu, biệt thự họ xây thường lẫn lộn giữa lối kiến trúc kiểu Pháp pha trộn những họa tiết Trung Hoa như mái ngói ống lưu ly, tường hoa nóc có vỉa ngói, cổng tròn khắc chữ thọ. Dấu tích còn để lại ở dinh tổng đốc Hoàng Cao Khải (hiện là toà Đại sứ quán Trung Quốc trên đường Hoàng Diệu). "Biệt thự người Hoa phản ánh rõ nét vị trí của họ trong xã hội. Là người Hoa, làm ăn thành đạt, nhưng ngoi lên trong xã hội Tây", KTS Hồ Thiệu Trị giải thích. Ông vừa hoàn thành xong việc tu bổ một ngôi biệt thự như thế của người Hoa hiện là văn phòng đại diện cho một doanh nghiệp, đặt ở góc đường Phan Bội Châu. Ngôi biệt thự ấy, dù có họa tiết Trung Hoa nhưng, cơ bản, vẫn thiết kế theo lối kiến trúc Pháp. Sự xuất hiện ấy, càng khiến cho "bức tranh biệt thự cổ" ở Hà thành thêm sinh động.
|